ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ފަރާތްތަކުން ފޮނުއްވެވި ސިއްރު ސިޓީފުޅުތަކުގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ގެއްލިގެން ދިޔަ ގޮތްތަކުގެ ތަފްސީލު ޝެއިޚް އަހުމަދު ސަމީރު ވާހަކަދައްކަވައިފި އެވެ. 

ދިވެހިރާއްޖެއާއި ޗާގޯސްއާއި ދެމެދު ފުށުއަށާ ސަރަހައްދެއް އޮތްކަމަށް ބުނެ މޮރިޝަސްއިން އިންޓަނޭޝަނަލް ޓްރައިބިއުނަލް ފޯ ދި ލޯ އޮފް ދަ ސީ (އިޓްލޮސް) އަށް ހުށައަޅާފައިވާ މައްސަލައިގައި ދިވެހި ސަރުކާރުން އަމަލުކޮށްފައިވަނީ ދިވެހިންގެ މަސްލަހަތު ހިމާޔަތްކުރުމަށް ނޫންކަން ފާހަގަކުރައްވާ ޤާނޫނީ ފަންނުގެ ބޭފުޅުން ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރައްވަން ފެއްޓެވުމާއި ގުޅިގެން ފޯޅަވަހި މައްސަލައާއި ގުޅޭ ބޮޑު ބަހުސެއް ވަނީ ފެށިގެން ގޮސްފައެވެ. 

އެންމެ ބޮޑަށް ކުރެވެނީ ފޯޅަވަހި ނުވަތަ ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތު މޮރިޝަސްއަށް ލިބެން ޖެހޭކަމަށް ޤަބޫލުފުޅުކުރައްވާ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އިބްރާހިމް މުޙައްމަދު ޞާލިހު މޮރިޝަސްގެ ބޮޑުވަޒީރަށް ފޮނުވި ސިއްރު ސިޓީފުޅާއި ގުޅިގެން ކުރެވޭ ބަހުސެވެ. 

ސަރުކާރާއި، ސަރުކާރަށް ތާއީދުކުރައްވާ ފަރާތްތަކުން ވިދާޅުވަމުން ދަނީ ރައީސް ޞާލިހުގެ ސިޓީފުޅުގައި އިޓްލޮސްގައި ކުރިއަށް ދިޔަ ސަރަހައްދާއި ގުޅޭ މައްސަލައަށް ކުޑަވެސް އަސަރެއް ކުރާނެ ޒާތުގެ ވާހަކައެއް ނެތްކަމަށެވެ. އަދި ސިޓީ ހާމަ ނުކުރަނީ ޚާރިޖީ ސިޔާސަތު ތަން ނުދޭތީކަމަށެވެ. 

އެހެން ނަމަވެސް އެ މައްސަލައިގައި ސަރުކާރުން އަމަލުކޮށްފައިވާ ގޮތް ގޯސްކަމަށް ބުނާ ފަރާތްތައް، އޭގެ ތެރޭގައި ކުރީގައި ބަންޑާރަ ނައިބުކަން ވެސް ކުރައްވާފައިވާ ފަރާތްތައް ހިމެނިވަޑައިގަންނަވާހެން ވިދާޅުވަމުން ދަނީ ރައީސް ޞާލިހު މޮރިޝަސްގެ ބޮޑުވަޒީރަށް ފޮނުއްވި ސިޓީއަކީ އެމަނިކުފާނަށް ހައިސިއްޔަތު ލިބިގެންވާ ސިޓީފުޅެއް ނޫން ކަމަށެވެ. 

ޒަމާނުއްސުރެ ދިވެހިން ދަމަހައްޓަމުން އައި ސްޓޭންޑު ބަދަލުކުރާނަމަ، އެކަން މަޖިލީހަށް ހުށައަޅާ، ބަހުސްކުރެވި ރުހުން ހޯދަން ޖެހޭނެކަމަށެވެ.

އެހެން ނަމަވެސް ސިއްރު ސިޓީއަކުން ސްޓޭންޑު ބަދަލުކުރުމާއި ގުޅިގެން އިޓްލޮސްގައި އޮތް މައްސަލައަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އަސަރުކޮށްފައިވާ ކަމަށާއި، ކަނޑުގެ ސަރަހައްދުން ބައެއް ގެއްލިގެން ދިއުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ބާރަކަށް ވީ ފޯޅަވައްސަށް މޮރިޝަސްގެ ސިޔާދަތު އޮންނަން ޖެހޭކަމަށް ޤަބޫލުފުޅުކުރައްވާ ރައީސް ފޮނުއްވި ސިޓީކަމަށް އެ ފަރާތްތައް ގެންދަވަނީ ވިދާޅުވަމުން ނެވެ. 

ސީދާ މި ބަހުސަށް ވަދެވަޑައި ނުގެންނެވި ނަމަވެސް ޖަމީޢަތުއް ސަލަފުގެ ފަރާތުން ހޮނިހިރު ދުވަހުގެ ރޭ މާލޭގެ އާޓިފިޝަލް ބީޗުގައި "މިނިވަންކަން" މި މައުލޫގައި ވާހަކަދައްކަވަމުން ޝެއިޚް ސަމީރު ވަނީ މާޒީގައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ފަރާތްތަކުން ރައްޔިތުންނަށް ސިއްރުން ފޮނުއްވާފައިވާ ސިޓީފުޅުތަކުގެ ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަމަށް ބުރޫއެރި ގޮތްތަކަށް އަލިއަޅުވާލައްވާފަ އެވެ. 

ޝެއިޚް ސަމީރު ވިދާޅުވީ ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި މިނިވަންކަން ދިފާއުކުރުމަށްޓަކައި ބޭބޭފުޅުން މަތިވެރި ޤުރުބާނީތަކެއް ވެވަޑައިގެންފައިވާއިރު، މިނިވަންކަމަށް ބުރޫއަރާގޮތަށް ވެސް ވެރިކަމުގައި އިސްކޮށް ތިބި ފަރާތްތައް ނިންމުންތަކެއް ނިންމާފައިވާކަން ފެންނަން އޮތް ކަމަށެވެ. 

މަލާބާރިންނަކީ މީލާދީގޮތުން 18 ވަނަ ޤަރުނު ރާއްޖެއަށް އަތްގަދަ ކުރި ކަންނަންނޫރު ޢަލީ ރާޖާ ފޮނުއްވި ހަނގުރާމަ މަތީ ކަނޑުގެ ލަޝްކަރެކެވެ. 

ޝެއިޚުގެ ވާހަކައިގައި ވަނީ މަލާބާރީން ރާއްޖެއަށް އަތްގަދަ ކުރިކުރުމުގެ ފަހަތުގައި ފޮރުވިފައިވާ ބައެއް މުހިންމު ތާރީޚީ ހަޤީގަތްތަކަށް އަލިއަޅުވާލައްވާފަ އެވެ. 

މަލާމާރީން ރާއްޖެއަރާ ރާއްޖެއަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ވަނީ ދީފައެވެ. އެގޮތުން މީލާދީން 1952 ވަނަ އަހަރު ޑިސެމްބަރު މަހު 18 ވަނަ ދުވަހު މަލާބާރީން ރާއްޖެއަރާ މާލޭގެ 63 ގޯއްޗާއި، 3 މިސްކިތާއި 3 ގަނޑުވަރު ވަނީ އަންދާ ހުލިކޮށްލާފައެވެ. 

އެފަހުން އޭރު ދިވެހި ތަޚުތުގައި އިންނެވި އައްސުލްޠާން މުކައްރަމް މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނާއި ވަހީއަހުދު މުޙައްމަދު މަނިކުފާނު ރަހީނުކޮށް އުތުރުކަރައަށް ގެންގޮސް އެ ދެބާކަލުންނަށް ބޮޑެތި އަނިތާކަތެއް ދީފައިވާކަން ތާރީޚީ ފަތްފުށްތަކުގައި ލިޔެފައި ވެއެވެ. 

އެކަން ފާހަގަކުރައްވާ ޝެއިޚް ސަމީރު ވިދާޅުވީ މަލަބާރީން ރާއްޖެ އެރީ އޭރުގެ އުއްތަމަ ފަނޑިޔާރަކަށް އިންނެވި އަލްގާޒީ މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނާއި މާލޭ ކަތީބު މަނިކުފާނާއި ދެބޭފުޅުން މަލާބާރީންނަށް ރާއްޖެ ހިފުމަށް ލިޔުއްވާފައިވާ ސިޓީއެއް ހިފައިގެން ކަމަށެވެ. 

ވެރިކަން ހޯދުމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި ދިވެހިރާއްޖެ ހިފުމަށް މަލާބާރުންނަށް ސިޓީ ފޮނުއްވި ބޭފުޅުންގެ ވާގިވެރިކަމުގައި، އެމީހުން ރާއްޖެއަށް އަތް ގަދަކޮށް، ގައްދާރުވި މީހުންނާއި ވެރިކަން ހަވާލުނުކޮށް އެމީހުން މަރާލާފައިވާ (ކަނޑުފައްތާލީ) ކަމަށެވެ. 

ޝެއިޚް ސަމީރުގެ ވާހަކައިގައި ވަނީ މަލާބާރީންގެ އުނގަލުން ސަލާމަތްވުމާއެކު، ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި އޮތް ބާރުގަދަ އާއިލާތަކުގެ މެދުގައި ބޮޑުވަމުން އައި ވާދަވެރިކަމުގެ ތެރެއިން ރާއްޖެއަށް ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން އައިސް، ރާއްޖެ އަޅުވެތިކުރަން ދިމާވި ސަބަބުތައް ވެސް ތާރީޚީ ހާދިސާތަކުގެ އަލީގައި ހާމަކުރައްވާފަ އެވެ. 

ޝެއިޚް ވިދާޅުވީ ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން ރާއްޖެއަށް އަތްގަދަ ކުރުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ރާއްޖެއިން ބޭރަށް އޭރު މުދާ އުފުލަމުންދިޔަ 80 އޮޑިދޯރިފަހަރުގެ ދަތުރުތައް ހުއްޓުވާލާ، ރާއްޖެއަށް މުދާ އެތެރެކުރާ ހަމައެކަނި ބަޔަކީ އިންޑިއާގެ ވޯރާއިންކަމުގައި ހެދިކަމަށެވެ. އަދި އޭގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގެ އެތެރޭގައި ދައުރުވާ މުދާ ކޮންޓްރޯލުކުރާ ބަޔަކީވެސް ވޯރާއިންކަމުގައި ހަދާފައި އޮތް ކަމަށެވެ. 

ޝެއިޚް ވިދާޅުވީ ވޯރާއިން ރާއްޖޭގެ ވިޔަފާރިތައް ކޮންޓްރޯލު ކުރަމުން ދިޔައިރު، އޭރު ވެރިކަމުގައި ތިއްބެވި އިސް ފަރާތްތަކަށް އެމީހުންގެ "ހަނދިޔާ ޑޮލަނގު" ތަކާއި ފައިސާގެ ބޮޑެތި އަދަދުތަކުން އިނާމުތައް ދެމުން ގޮސްފައިވާ ކަމަށެވެ.

އަދި އޭގެ ބަދަލެއްގެ ގޮތުން ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން ކުރާ ނޭންގާނީ ކަންކަން ހުއްޓުވުމަށް އިސް ފަރާތަކުން އެއްވެސް ކަމެއް ނުކޮށް ލޯ މަރާލައިގެން ތިއްބެވިކަން ތާރީޚީ ފަތްފުށްތަކުގައި ލިޔެވިފައިވާކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އިންޑިއާގެ ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިންގެ އުނދަގުލަކީ އިނގިރޭސީން ރާއްޖެއަށް ވަނުމަށް ލިބިގެންދިޔަ ވަރަށް ފަހި ފުރުސަތަކަށް ވެގެން ގޮސްފައިވާކަން ވެސް ތާރީޚީ ފަތްފުށްތަކުން ފެންނަން އޮތްކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އިނގިރޭސީން ރާއްޖެއަށް އަތްގަދަ ކުރަން މެދުވެރިވި ސަބަބަށް ޝެއިޚުގެ ވާހަކައިގައި ވަނީ އަލިއަޅުވާލައްވާފަ އެވެ.

ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިންގެ އުނގަދޫ ބޮޑުވެ، އޭރު ހިނގައިދިޔަ ހަމަނުޖެހުންތަކުގައި، ވޯޔާ ވިޔަފާރިވެރިންގެ ފިހާރަތައްވެސް ހިމެނޭހެން ހުޅު ރޯކުރަމުން ދިއުމާއި ގުޅިގެން އިނގިރާސީން ރާއްޖެ އައީ އެ މައްސަލަތައް ތަހުގީގު ކުރުމުގެ ނަމުގައިކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އިނގިރޭސީން ރާއްޖެއަށް ވަނުމަށްޓަކައި ފެށި މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް އެދުނީ ރާއްޖެއަށް އެމީހުން ވަނުމަށްޓަކައި ބޭނުންވާނެ ސިޓީއެއް ދިވެހި ދައުލަތުގެ ފަރާތުން ދިނުމަށްކަން ޝެއިޚް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

ރާއްޖެއިން އެ ސިޓީ ދޭން އެއްބަސް ނުވުމުން، އިނގިރޭސީން ޑްރާފްޓުކޮށްފައިވާ ސިޓީއެއް ހިފައިގެން އައިސް އޭރުގެ ރަސްގެފާނުލައްވާ ސޮއިކުރުވަން ނިންމާފައިވާކަން އެނގެން އޮތްކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އެހެން ނަމަވެސް އޭރު ރަސްމީ ހުރިހާ ލިޔެކިޔުންތަކެއް ބަދަލުކުރެވުން އަންނަނީ އަރަބި ބަހުންކަމަށް ވާތީ، އޭރުގެ ބަންޑާރަނައިބު ނައިބު ތުއްތު އަރިހަށް ވަޑައިގެން އިނގިރޭސީންނަށް އެ ސިޓީ ލިޔުއްވާދެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގެންނެވި ކަމަށާއި، އެހެން ނަމަވެސް އެމީހުންނަށް އެކަން ކޮށްދިނުމަށް ނައިބު ތުއްތު ދެކޮޅު ހެއްދެވިކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އަދި އެ ދަތުރުގައި ރާއްޖެއަށް އައުމަށް އިނގިރޭސިން ކުރި މަސައްކަތް ނާކާމިޔާބުގެން ގޮސްފައިވާކަން ވެސް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

އެހެން ނަމަވެސް އެފަހުން 1887 ވަނަ އަހަރު އަނެއްކާވެސް އިނގިރޭސިން ރާއްޖެ އައިސްފައިވާކަމަށާއި، އޭރު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގެ އެތެރެކޮއިލު އޮތީ ވަރަށް ބޮޑަށް ގަޑުވަޑުކޮށްފައިކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. އަދި އިނގިރޭސިބަހުން ޑްރާފްޓުކޮށްގެން އައި ސިޓީއެއްގައި، އޭގައި ލިޔެފައި އޮތް ނެތް އެއްޗެއް ނޭނގުނު ނަމަވެސް ސޮއިކުރުމަށް ރަދުންނަށް އަންގާ އެކަން ކޮށްފައިވާކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

ޝެއިޚް ވިދާޅުވީ އެ ސިޓީގައި ސޮއި ކުރެއްވުމަށް ނައިބު ތުއްތު އެފަހަރުވެސް އިންކާރުކުރައްވަމުން ގެންދެވި ކަމަށާއި، އަދި ކާފަރުންގެ އަތްދަށަށް ދިއުމަށްވުރެ ކާފަރުންނާއި ހަނގުރާމަކޮށް ޝަހީދުވާންވެސް މާ ހެޔޮކަން ބޮޑުކަމަށް ނައިބު ތުއްތު ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވިކަމަށް ޝެއިޚް ސަމީރު ވިދާޅުވި އެވެ. 

އައްޑޫ ގަން 100 އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދޭން ފާމުދޭރިކިލެގެފާނު ސިއްރު އެއްބަސްވުމެއް ހެދި!ވެރިކަން ކުރެއްވި ފަރާތްތައް ބާރުތައް ދެމެހެއްޓުމަށް މިނިވަންކަމަށް ބުރޫއަރާގޮތަށް ކޮށްފައިވާ ބައެއް މިލާސުތައް ހިއްސާކުރައްވަމުން ޝެއިޚް ސަމީރުގެ ވާހަކަފުޅުގައި ވަނީ 1956 ވަނަ އަހަރު އައްޑު އަތޮޅު ގަން 100 އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދޫކުރުމަށް އިބްރާހިމް ފާމުދޭރީކިލެގެފާނު ހައްދަވާފައިވާ ސިއްރު އެއްބަސްވުމަށް އަލިއަޅުވާލައްވާފަ އެވެ. 

ޝެއިޚް ވިދާޅުވީ އައްޑު އަތޮޅު ގަން އިނގިރޭސިންނަށް 100 އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދޭން އޭރުގެ ރަދުން ސިއްރި އެއްބަސްވުމެއް ހައްދަވާ ސޮއިކުރެއްވީ ރާއްޖެއިން ބޭރުގައި ހުންނަވައިގެން ކަމަށެވެ. އަދި އެ އެއްބަސްވުމާއި ގުޅޭ އެއްވެސް މައުލޫމާތެއް އާންމު ރައްޔިތަކަށް ނޭނގޭކަމަށާއި، އެ އެއްބަސްވުން ހަދާފައިވަނީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށްވެސް ސިއްރުން ކަމަށެވެ. 

ޝެއިޚް ސަމީރު ވިދާޅުވީ އިނގިރޭސީންނަށް އައްޑޫ ގަން 100 އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދޫކުރުމާއި ދެކޮޅަށް އެންމެ ބޮޑަށް ވަކާލާތުކުރެއްވީ އިބްރާހިމް ނާސިރު ކަމަށެވެ. 

އަދި އެކަމާއި ދެކޮޅަށް ކުރެއްވި ވަރުގަދަ މަސައްކަތްޕުޅުތަކުގެ ސަބަބުން އިބްރާހިމް ފާމުދޭރިކިލެގެފާނަށް އިސްތިއުފާދެއްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވި ކަމަށާއި، ބޮޑުވަޒީރުކަމާއި އިބްރާހިމް ނަޝީރު ހަވާލުވެވަޑައިގެންކަން ޝެއިޚް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

ހަޤީގީ މިނިވަންކަން ހޯދާދެއްވާ ދިވެހިރާއްޖޭ އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުން މިނިވަންވެގެން ދިޔައީ އިބްރާހިމް ނާސިރުގެ ބޮޑުވަޒީރުކަމުގެ ދަށުންކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ.

އަދި ގަން 100 އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދޫކުރުމަށް ހެދި އެ އެއްބަސްވުން ޤަބޫލުނުކުރުމަށް އޭރު އޮތް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ އިއްތިފާގުން ފާސްކޮށްފައިވާކަން ޝެއިޚް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

މިހާރުވެސް ގަން ދިވެހިންގެ ތަނެއްގެ ގޮތުގައި އޮތީ އެފަދައިން ކުރެވުނު މަސައްކަތްތަކުގެ ސަބަބުންކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ.

ތާރީޚުގައި ހިނގާފައިވާ މިފަދަ ކަންކަމާއި ގުޅޭ މައުލޫމާތު ގިނަ ބަޔަކަށް ނޭނގޭ ކަމަށާއި، އެ ހާދިޘާތައް ހަނދާން އާކޮށްލުމަކީ މުހިންމުކަމެއްކަމަށް ދެކެވަޑައިގަންނަވާކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. 

އެކަން ފާހަގަކުރައްވާ ޝެއިޚް ވިދާޅުވީ ދިވެހިރާއްޖެއަކީ މީސްކޮޅު މަދުކަމުގައި ވީ ނަމަވެސް ހައިބަތު ބޮޑު ގައުމެއްކަމަށެވެ. އަދި ގައުމުގެ މިނިވަންކަން ގެއްލުވާލުމަށް އެތެރެއިން މަސައްކަތް ކުރި ނަމަވެސް މިނިވަންކަން ގެއްލޭ ކޮންމެ ފަހަރަކު މިނިވަންކަން ހޯދުމަށް ދިވެހިން ކޮށްފައިވާ މަސައްކަތަކީ ތާރީޚުގައި ރަން އަކުރުން ފަވާލެވިފައިވާ މަސައްކަތްތަކެއްކަން ޝެއިޚް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. 

އަދި މުސްތަގުބަލުގައިވެސް މިނިވަން ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި މި ގައުމު ބޭއްވުމަށް މަސައްކަތްކުރާނެ އެތައް ދަރީންނެއް ތިބޭނެކަމާމެދު ޝައްކު ނުކުރައްވާކަމަށް ޝެއިޚް ވިދާޅުވި އެވެ. އެއާއެކު ޝެއިޚްގެ ވާހަކަ ކުރުކޮށްލައްވާފައިވަނީ މި ފަސްގަނޑު ތާއަބަދަށް މިނިވަންތަކެއްގެ ގޮތުގައި ލެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރައްވަމުން ނެވެ.